ÁO BÀ BA

                

ÁO BÀ BA

(sưu tầm và biên soạn)

Khi nhắc đến áo bà ba người ta nghĩ ngay đến vẻ đẹp thuần hậu, mộc

mạc, dịu dàng của người phụ nữ miền Nam .

Nét đẹp dịu dàng, duyên dáng và giản dị của chiếc áo bà ba đã tốn 

không biết bao giấy mực trong văn chương thi phú , những ca dao 

truyền khẩu trong dân gian và những điệu nhạc bài ca...

Áo bà ba xuất hiện trong thơ ca nhiều, trong âm nhạc cũng chẳng ít,nổi tiếng nhất có lẽ là nhạc phẩm "Chiếc áo bà ba" của nhạc sĩ Trần Thiện Thanh. 

Lời thơ giản dị, giai điệu nhẹ nhàng êm ái "Chiếc áo bà ba trên dòng sông thăm thẳm, thấp thoáng con thuyền bé nhỏ mong manh..." nhưng để lại trong tâm hồn người nghe những xúc cảm day dứt, lưu luyến khôn nguôi.

* Phụ nữ đất Bắc ngàn năm văn vật  có chiếc áo tứ thân, chiếc khăn mỏ quạ, chiếc nón quai thao ( hay còn gọi nón ba tầm )

* Phụ nữ đất Thần Kinh Huế với tà áo dài màu mỡ gà nhạt , màu tím đậm tha thước , e lệ dưới chiếc nón bài thơ . 

* Phụ nữ Nam kỳ lục tỉnh cùng chiếc áo bà ba với chiếc nón lá và chiếc khăn rằn. Áo bà ba , quấn khăn rằng , đội nón lá , tất cả trở thành nét đặc trưng cho vẻ đẹp mộc mạc với tâm hồn thanh cao cũng như nét dịu dàng và đằm thắm của phụ nữ miền Nam .

Cho đến nay, chưa có tài liệu nào nói rõ áo bà ba xuất hiện ở thời điểm nào. Do đó có một số giả thiết:

 * Áo bà ba xuất hiện đầu tiên ở Nam kỳ vào thời Nhà Hậu Lê.

 * Áo bà ba xuất hiện vào nửa đầu thế kỷ 19, được Trương Vĩnh Ký phỏng theo từ áo của người dân đảo Pénang, Malaysia (người Malaysia gốc Hoa) cho phù hợp với người Việt.

 * Áo bà ba có nét giống cái "áo đàn ông cổ tròn và cửa ống tay hẹp"' mà Lê Quý Đôn đã quy định cho dân từ Thuận Quảng trở vào ở cuối thế kỷ 18.

Nhưng theo nhà văn Sơn Nam thì “Bà Ba là người Mã Lai  lai Trung Hoa. Chiếc áo bà ba mà người miền Nam ưa thích, vạt ngắn không bâu chính là kiểu áo của người Bà Ba”. Một quan niệm khác lại cho rằng “Có thể áo bà ba ảnh hưởng từ áo lá và áo xá xẩu may bằng vải buồm đen của người dân lao động gốc Hoa , kiểu áo cứng , xẻ giữa, cài nút thắt... Phải chăng do thời tiết quanh năm nóng bức, họ bỏ luôn chiếc cổ thấp ôm sát , của áo lá và áo xá xẩu , viềng thêm
quanh chân cổ áo cho chắc. Áo xẻ giữa thay vì cài nút thắt đã được làm khuy và cài nút nhựa do ảnh hưởng phương Tây”.

Áo bà ba ngày xưa 

Người nông dân ở đồng bằng sông Cửu Long ngày xưa thường mặc bộ bà ba đen khi ra đồng, bởi nó vừa gọn , sạch, dễ giặt giũ , mau khô , được may bằng loại vải một, vải ú, vải sơn đầm... 

Bên cạnh đó, chiếc áo bà ba được xẻ ở hai bên hông làm cho người mặc cảm thấy thoải mái, gần vạt áo lại có thêm hai túi to khá tiện lợi cho việc đựng những vật dụng nhỏ như thuốc rê, diêm quẹt, tiền bạc.v.v... Chính nhờ sự tiện dụng và  thoải mái đó mà chiếc áo bà ba được cả nam lẫn nữ ở đồng bằng sông Cửu Long mặc cả lúc đi làm, đi chợ, đi chơi. Riêng lúc đi chơi, họ thường cho màu sắc nhẹ hơn như màu trắng, màu xám tro. Còn các cô, các bà thì chọn màu mạ non, xanh lơ nhạt... với chất liệu vải đắt tiền hơn như the, lụa..

Áo bà ba ngày nay

Sau này, nhất là vào những năm 1960-1970, áo bà ba truyền thống được phụ nữ thành thị cải tiến, vừa có tính dân tộc, thanh nhả vừa đẹp và hợp thời trang hơn. Áo bà ba hiện nay không thẳng suông và rộng như xưa, mà được may hẹp, nhấn thêm eo bụng, eo ngực cho ôm sát lấy thân hình để lộ những nét cong tuyệt mỹ ...trông phát mê luôn . 

Ngoài ra, người ta còn sáng tạo các kiểu chắp vai, cổ tay, cửa tay, riêng các kiểu bâu (cổ) lá sen, cánh én,... là được góp nhặc từ các kiểu y phục ngoại quốc.

Bà ba vai raglan

Các kiểu ráp tay cũng được cải tiến. Từ kiểu may áo cánh xưa, liền thân với tay, người ta nghĩ tới cách ráp tay rời ở bờ tay áo. Trong những năm 1970, thành thị miền Nam phổ biến kiểu ráp tay raglan, đã tạo nên vẻ đẹp hiện đại cho chiếc áo bà ba truyền thống. Với kiểu vai raglan này, hai thân áo trước và sau tách rời khỏi vai và tay áo, trong khi tay và áo lại liền từ cổ tới nách. Bà ba vai raglan chỉ cần may khít, vừa vặn với eo lưng, không quá thắt như kiểu áo trước đó. Tay áo dài hơn nhưng hơi loe, có khi người ta bỏ cả hai túi ở vạt trước để tạo cho thân áo nhẹ nhõm, mềm mại hơn.

Nam hay nữ đều mặc được

Áo mặc đi làm , vừa là thời trang  ở mọi nơi

Thời trang duyên dáng

...với chiếc nón lá và chiếc khăn rằn

Áo chít eo, xẻ tà vừa phải ở hai bên hông

Áo bà ba kết hợp với nón lá bình dị

Ngược dòng lịch sử, xuôi về mảnh đất Nam kỳ thuở sơ khai, cũng là tìm về gốc tích của chiếc áo bà ba. Không như người miền Bắc mặc váy, yếm hay áo tứ thân... bộ y phục thường ngày của người  miền Nam vào thế kỷ XVIII là áo ngắn và quần dài. Về sau đến thế kỷ XIX đã có sự cải tiến quan trọng cho bộ y phục ban đầu ấy thành bộ y phục thông dụng mà chúng ta thấy ngày nay đó là bộ quần áo có tên bà ba. 

Nhưng cũng có người lại cho rằng bộ bà ba ở trong Nam phỏng theo y phục của các nước lân cận qua tiếp xúc cũng như trao đổi văn hoá. Cụ thể hơn đó là kiểu trang phục của người "BaBa"- một nhóm người Hoa sống trên đảo Pinang thuộc Malaysia ngày nay. Tuy nhiên, chúng ta phải luôn khẳng định một điều rằng dù xuất xứ từ đâu vá như thế nào thì bộ bà ba đen, khăn rằn và nón lá đã kết hợp với nhau trở thành nét tiêu biểu đặc thù cho vẻ đẹp về hình thức lẫn tâm hồn, nét đẹp văn hoá của người phụ nữ miệt vườn nói riêng và người phụ nữ miền Nam nói chung ...

luôn đề cao sự giản dị , nết na , nõn nà ...

Chiếc áo bà ba vốn là áo không cổ. Thân áo phía sau may bằng một mảnh vải nguyên, thân trước gồm hai mảnh, ở giữa có hai dải khuy gài chạy dài từ trên xuống. Áo chít eo, xẻ tà vừa phải ở hai bên hông. Chiều dài của áo chỉ phủ qua mông, gần như bó sát thân. Áo kết hợp với chiếc quần satin đen láng dài chấm cổ chân hoặc gót chân đã làm đẹp thêm hình hài vóc dáng của người phụ nữ với chiếc lưng ong nhẹ nhàng, thanh thoát, dáng đi uyển chuyển mềm mại ...

với chiếc lưng ong nhẹ nhàng, thanh thoát, mềm mại.

Nếu so với các trang phục truyền thống trong và ngoài nước, thì có lẽ áo bà ba miền Nam là bộ trang phục đơn giản nhất. Sự khiêm tốn này phù hợp với quan điểm sống của người Việt luôn đề cao sự giản dị , mộc mạc , chơn chất ... Chỉ thế thôi ! nhưng nó đã dệt nên những vần thơ hòa nhịp với những bản nhạc âm điệu nhẹ nhàng trầm bổng... nối hai bờ xưa và nay,  đã làm nao nao , xao xuyến lòng người lữ khách lạc lối đến đây ...rồi quên luôn đường về !!!

Áo bà ba miền Nam , là trang phục đơn giản

Ngày nay, ta có thể thấy họ - những cô gái miền Nam ấy đảm đang mọi công việc , cần mẫn trên đồng án , mềm mại trên những chuyến đò ngang, thấp thoáng đâu đây bên những rặng dừa, gió tung tà áo trên những chiếc cầu tre lắt lẻo hay bay bổng trong điệu hò điệu lý .v v...

mềm mại trên những chuyến đò ngang

Chiếc áo là biểu tượng, là tâm hồn,là kết tinh của quê hương đất nước 
là hồn Việt trải qua mấy trăm năm kể từ khi ông cha ta khai phá mảnh đất phương Nam, mở rộng bờ cỏi. 

Nhưng ngày nay cái đẹp thuần khiết ấy, những hình ảnh chơn chất ấy đang mai một dần ...

Hình cổ tròn, cổ trái tim hoặc cổ thìa vốn là nét đặc biệt của áo bà ba ; nhưng giờ đây dưới bàn tay "phù thủy" của các nhà thiết kế hoặc do sở thích cá nhân, cổ áo khi thấp, khi cao, khi trễ nải, lúc hình vuông, hình lá, lúc khoét rộng hở hang. Độ dài rộng ngắn hẹp của áo ư ?
Tùy ý  ! Chúng ta biết rằng miền đất Nam phần có nhiều kênh rạch sông nước, thừa nắng gió nên phải chít eo và tà thấp để dù có đi làm hoặc đi chơi nắng gió sông nước chỉ đủ làm tung nhẹ tà áo mà không để làm mất đi vẻ e ấp kín đáo của người phụ nữ. Nhưng giờ đây người ta chít eo cao lên, vạt áo thật dài, xẻ thật cao gần về phía nách. Chắc để hở chút eo, chút hông cho gợi cảm và bắt mắt hơn ?


                         

thường nhuộm màu đen, màu nâu...

Y phục xưa thường nhuộm màu đen, màu nâu, bằng lá bàng, vỏ cây đà, cây cóc hoặc trái dưa nứa Từ một bộ bà ba đen ban đầu, theo thời gian sở thích và nếp sinh hoạt thay đổi dần dần nó được hoàn thiện thêm với đủ các màu sắc, hoạ tiết, hoa văn. Nhiều nhà thiết kế, nhà tạo mẫu có tâm huyết, muốn kế thừa và phát huy truyền thống của trang phục đã có những sáng kiến, đóng góp thành công để áo bà ba không những tồn tại trong đời sống hàng ngày mà nó còn sống trên sân khấu thời trang để hoà nhập vào dòng thời trang hiện đại cùng với các dân tộc bạn . Nhưng lại cũng có không ít mẫu mang những kiểu dáng, pha lẫn hoạ tiết, màu sắc, được biến cải một cách tuỳ tiện nếu không muốn nói là lố lăng, làm giảm và thậm chí mất đi cái đẹp tự nhiên của bộ bà ba truyền thống ( hiện tượng nầy đã nỡ rộ ở trong nước trong thời gian gần đây ...với áo dài, áo tứ thân, những kiểu trang phục của người sắc tộc thiểu số...) hình ảnh bộ bà ba đen nguyên thủy, dân dã trở nên nhiều hình nhiều vẻ, loè loẹt sắc màu, thêu thùa biết bao hoa lá rồng bay, phượng múa .

Khí hậu miền Nam nắng nóng quanh năm nên áo được may bằng chất liệu mềm, mát, thanh mảnh, nhưng nay được may bằng những gấm những nhung ...

Người Đẹp Saigon góp ý " Các nhà thiết kế, nhà tạo mốt trẻ, trước khi thực hiện những ý tưởng sáng tạo nào đó nên chăng hãy để tâm một chút tìm hiểu lịch sử, phong tục, phong cách sống, quan niệm về cái Chân-Thiện-Mỹ của mỗi bộ y phục, mỗi dân tộc, mỗi xứ sở, để nắm được cái hồn, cái nét đặc thù của bộ y phục gốc để từ đó sẽ có những sự thêm bớt, cắt xén cho phù hợp, không lạm dụng mà vẫn giữ được nét văn hoá cá biệt của từng miền đất nước. Với áo bà ba nên chọn những hoạ tiết hoa văn mềm mại, dịu dàng, những màu săc tươi mới vừa phải đủ để hoà vào vườn hoa thời trang nhưng không làm mất đi vẻ đẹp riêng của áo "

Người Đẹp Tây Đô nhắn nhủ " Dù cuộc sống có vội vã hơn, ồn ào hơn, dù thời gian có làm cho bao giá trị thay đổi đi, nhưng đó đây trên con đường thời gian đằng đẵng, mẹ ta, chị ta, em ta vẫn mặc chiếc áo ấy như một nét hồn quê vẫn còn ẩn hiện đâu đây, vẫy gọi ta tìm về bên cõi nhớ..."