Chợ Bà Chiểu, Bà Hạt, Bà Điểm, Bà Quẹo, Bà Hom thân thuộc với người Sài Gòn được cho là tên của 5 người vợ vị tướng Lãnh Binh Thăng.
Chợ cầu Ông Lãnh (quận 1), Bà Hạt (quận 10), Bà Quẹo (quận Tân Bình), Bà Chiểu (Bình Thạnh), Bà Hom (Bình Tân) và Bà Điểm (quận Hóc Môn)… là những địa danh nổi tiếng, có lịch sử hàng trăm năm gắn liền với nhiều thế hệ người Sài Gòn.Tuy ở những vị trí khác nhau, nhiều chợ đã đổi tên nhưng người dân ngày nay ai cũng quen thuột các địa danh này.
Chợ cầu ông Lãnh xưa.
Ảnh: Panoramio.
Theo Học giả Trương Vĩnh Ký, ông Lãnh là vị lãnh binh tên Nguyễn Ngọc Thăng (1798-1866), võ tướng nhà Nguyễn thời vua Tự Đức. Ông thuộc thế hệ tham gia chiến đấu chống Pháp đầu tiên của Nam Kỳ. Còn 5 người phụ nữ được đặt tên chợ ở Sài Gòn vốn là các bà vợ của ông. Những vị quan đa thê thời xưa thường áp dụng phương pháp kinh tế tự túc nên vị lãnh binh đã lập 5 chợ ở khu vực khác nhau, giao cho mỗi bà cai quản một cái. Việc này tránh các bà đụng mặt nhau, đồng thời chuyên tâm lo làm ăn.
Lãnh binh Thăng quê ở Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre, từng tham gia các trận đánh ở đồn Cây Mai, đồn Thủ Thiêm và vùng phụ cận khi quân Pháp chiếm thành Gia Định.Ông nổi tiếng với chiến dịch Mù U gây tổn thất nặng cho địch. Về sau ông phối hợp với nghĩa quân Trương Định ở Gò Công tiếp tục chống Pháp.
Năm 1866, tướng Thăng tử trận ở Gò Công, được đưa về an táng tại quê nhà. Hiện, ông được thờ với vị Thành Hoàng và đức Trần Hưng Đạo ở đình Nhơn Hòa, đường Cô Giang (quận 1). Ngôi đình gần cây cầu và chợ mang tên ông. Ngoài ra, tên Lãnh Binh Thăng cũng được đặt cho một con đường tại quận 11.
Ảnh đầu tiên về cầu Ông Lãnh do Raymond Cauchetier chụp năm 1955. Ảnh bên phải chụp cầu khi kênh Tàu Hủ, Đại lộ Đông Tây chưa được xây dựng. Ảnh dưới là cầu Ông Lãnh hiện nay.
Về cây cầu mang tên Ông Lãnh,học giả Trương Vĩnh Ký khẳng định “chiếc cầu gỗ do ông Lãnh binh ở gần đó cho bắc qua, chắc là ông Lãnh Binh Thăng này, chớ không phải ai khác“. Cây cầu này đầu tiên (nối đại lộ Đông Tây ngày nay) bắc qua một con rạch nhỏ. Khi rạch bị lấp, cây cầu mới nối bến Chương Dương (quận 1) và Bến Vân Đồn (quận 4).
Năm 1874, một ngôi chợ được xây ở khu vực này, mang tên chợ Cầu Ông Lãnh. Nơi đây tàu ghe tấp nập từ miền Tây theo sông Sài Gòn vào kênh Tàu Hủ buôn bán. Chợ được chia làm 3 khu vực: bán trái cây, bán cá và bán tạp hóa.
Chợ Cầu Ông Lãnh ngày xưa
Xuồng ghe tấp nập như chưa bao giờ
Thương hồ anh khách dại khờ
Qua ngang vương áo ngẩn ngơ Thị Thành
Năm đôn bảy đáo loanh quanh
Cũng về ghé lại làm lành bến sông
Ghe bầu Lục Tỉnh thông dông
Đồng Nai đâu kém cong cong lối vào
Năm 1971, chợ bị hỏa hoạn lớn thiêu rụi hoàn toàn, sau đó dần phát triển lại. 28 năm sau, chợ lại bị cháy lớn, thiêu rụi hơn 200 căn nhà. Từ đó, tiểu thương chuyển sang buôn bán nơi khác, chợ Cầu Ông Lãnh dần biến mất. Ngày nay, chợ Cầu Ông Lãnh vẫn còn buôn bán, nhưng rất nhỏ, nằm trên đường Nguyễn Thái Học (quận 1).
Trong các chợ do vợ của ông Lãnh quản lý, Bà Chiểu là một trong những ngôi chợ lâu đời ở Sài Gòn. Sơ khai là chợ xổm, năm 1942, chợ được xây lên với diện tích gần 8.500 m2, nằm ở trung tâm quận Bình Thạnh. Năm 1987, chợ được nâng cấp, sửa chữa. Đến nay, chợ có khoảng 800 chủ, kinh doanh khoảng 40 mặt hàng.
Cố nhà văn Sơn Nam cho rằng, Bà Chiểu là tên vùng đất, chỉ mới xuất hiện thời vua Tự Đức. Chiểu có nghĩa là ao nước thiên nhiên. Bà Chiểu là “Nữ thần được thờ bên ao thiên nhiên“.
Chợ nổi tiếng thứ hai đồng thời gắn với nhiều địa danh ở Sài Gòn là Bà Điểm. Chợ thuộc xã Bà Điểm quận Hóc Môn, nơi có 18 thôn vườn trầu nổi tiếng. Theo Trương Vĩnh Ký, chợ Bà Điểm bán nhiều mặt hàng nhưng nổi tiếng nhất là trầu cau có độ ngon nổi tiếng được trồng ngay tại vùng.
Trong năm ngôi chợ, năm 1978, chợ Bà Quẹo được đổi tên thành Võ Thành Trang, nằm trên đường Trường Chinh thuộc phường 14 (quận Tân Bình). Tuy đổi tên nhưng phần lớn người dân vẫn gọi bằng cái tên dân dã quen thuột “Bà Quẹo”. Đây vốn là chợ đầu mối thu mua nông sản từ Củ Chi, Hóc Môn, Long An…
Chợ Bà Chiểu năm 1968 (trên) và hiện nay (dưới).
Ảnh: Panoramio
1. Chợ Bà Chiểu
Chợ Bà Chiểu (thuộc khu vực trung tâm quận Bình Thạnh, SàiGòn)
Chợ Bà Chiểu ngày xưa...
Và ngày nay vẫn luôn nhộn nhịp suốt cả ngày.
Chợ Bà Chiểu được xây dựng từ năm 1942 với tổng diện tích 8.465 m2, nhưng đến năm 1987 thì được sửa chữa. Chợ Bà Chiểu được chia làm 8 khu chính,có khoản 800 cơ sở kinh doanh với nhiều hàng hóa khác nhau .
2. Chợ Bà Hom
Ngôi chợ đã được xây mới sau năm 2012, tọa lạc tại phường Tân Tạo (quận Bình Tân, SàiGòn). Trước khi được xây mới, chợ Bà Hom là chợ tự nhóm Hồ Văn Long, chủ yếu phục vụ cho công nhân của các khu công nghiệp ở đây.
Chợ Bà Hom cũ trong khung cảnh tấp nập - Ảnh trước năm 2012.
Chợ Bà Hom hiện tại được xây dựng khang trang.
Cũng như các chợ khác mang tên "Bà" nhưng Bà Hom không được cho là vợ của tướng Lãnh Binh Thăng như học giả Trương Vĩnh Ký mà theo sách cũ ghi chép về Sài Gòn, Bà Hom có lẽ do Bàu Hom (bàu ngâm hom tre) nói chệch, vì Bàu Bèo, Bàu Hói, Bàu Môn cũng nói chệch thành Bà Bèo, Bà Hói, Bà Môn. Năm 1986 còn có một cái bàu nơi đây nhưng sau đó đã được lấp.
Sau này có chợ nhóm ở khu vực này cũng như một ngôi chợ mới được xây lên cũng đặt tên Bà Hom theo vùng này.
3. Chợ Bà Điểm
Chợ Bà Điểm thuộc xã Bà Điểm (quận Hóc Môn, SàiGòn), theo tài liệu thì vùng này xưa kia nhiều rừng hoang sơ, cọp dữ. Canh ba, canh tư, dân gánh nông sản về Bến Nghé bán phải đi thành đoàn, đốt đuốc chống cọp. Bên cạnh đó, bên đây cũng là vùng trồng nhiều trầu cau với tất cả 18 thôn đều trồng loại cây này.
Chợ Bà Điểm ở thời điểm hơn 1 thế kỷ trước
Chợ Bà Điểm hiện tại, đặc sản bán tại đây là trầu cau.
Bà Điểm là chợ đầu mối về trầu, cau cho Lục tỉnh từ thế kỷ 19 cho đến cuối thập niên 1980. Giữa thập niên 1990 vẫn còn bến xe ngựa. TS. Lê Trung Hoa - Nhà nghiên cứu ngôn ngữ học, cho rằng bà Điểm là chủ quán bán nước chè đầu tiên ở vùng này nên từ đó về sau này được gọi là vùng Bà Điểm. Về sau khi thành lập xã cũng đặt tên Bà Điểm và ngôi chợ lớn nhất nằm trong xã cũng đặt tên này.
4. Chợ Bà Quẹo
Chợ hiện nay được đổi tên thành chợ Võ Thành Trang, nằm trên đường Trường Chinh (đường Lê Văn Duyệt nối dài cũ, sau ngày 30/4 đổi là Cách Mạng Tháng Tám, sau lại đổi là Trường Chinh) thuộc 14, quận Tân Bình, SàiGòn.
Chợ Bà Quẹo thành lập từ năm 1967, với diện tích hơn 2.000 m2 theo kiểu nhà lồng, nằm lọt sâu giữa hai lối nhà cửa là những quán tiệm sạp hàng. Mặc dù sau năm 1975, chợ Bà Quẹo đã đổi tên thành Võ Thanh Trang nhưng hiện tại cái tên Bà Quẹo vẫn được người dân nhắc đến nhiều.
Chợ Bà Quẹo năm xưa - Ảnh tư liệu.
Sau năm 1975, chợ Bà Quẹo đổi thành chợ Võ Thành Trang.
Lý giải về tên Bà Quẹo theo học giả Vương Hồng Sển viết trong sách Sài Gòn xưa, tên này là do bị đọc chệch từ chữ Bờ Quẹo hoặc Bàu Quẹo. Trong sách, học giả này lý giải vì đường Thiên Lý cũ ngày xưa (khu Bà Quẹo) có một khúc quẹo rất rõ ở xã Phạm Văn Hai, quận Bình Chánh có Cống Quẹo, ở xã Cần Thạnh,quận cần Giờ,
5. Chợ Bà Hạt
Ngoài 4 khu chợ này, còn có 1 khu chợ nữa cũng bắt đầu bằng chữ bà - chợ Bà Hạt (ở quận 10). Bà Hạt cũng là vợ của Lĩnh Binh Thăng và là người có công phát triển nghề bán bạc hà ở quận 10. Tuy nhiên, khu chợ này hiện không còn hoạt động.
Trong cuốn “Sài Gòn năm xưa“, học giả Vương Hồng Sển lại cho rằng nên thận trọng khi cho “Ông Lãnh” và “Bà Chiểu”, Bà Điểm”, “Bà Hom”, “Bà Hạt”, “Bà Quẹo” là vợ chồng.
Bởi theo ông, Bà Hạt, Bà Điểm, Bà Chiểu có thể là người đầu tiên buôn bán tại các chợ này, sau lấy tên đặt cho chợ. Giống như chợ Bà Hoa ở khu ngã tư Bảy Hiền (quận Tân Bình), do người đàn bà tên Hoa đã hiến đất xây chợ và là người đầu tiên buôn bán nên người ta lấy tên bà đặt cho ngôi chợ.
Lý giải về Bà Hom, có sách chép rằng do Bàu Hom (bàu ngâm hom tre) nói chệch thành. Còn tên Bà Quẹo cũng đọc chệch từ Bờ Quẹo hoặc Bàu Quẹo vì khu này có một khúc quẹo rất rõ. Từ quẹo vốn cũng được đặt cho nhiều địa danh như Cống Quẹo ở xã Phạm Văn Hai (quận Bình Chánh) hay lộ Quẹo tại quận Cần Giờ.
Ở Sài Gòn, còn nhiều tên người được gắn cho địa danh như ở quận Bình Thạnh có cầu, chợ và kênh mang tên Thị Nghè. Người này vốn tên Nguyễn Thị Khánh, con gái quan khâm sai Nguyễn Cửu Vân. Trong tác phẩm Gia Định thành thông chí, Trịnh Hoài Đức viết rằng, “do có chồng là thư ký mỗ, nên người đương thời gọi là Thị Nghè. Do bà khai hoang đất , bắc cầu để tiện việc đi lại, nên dân gọi là kênh, cầu Thị Nghè“.
Ngoài ra, thành phố còn nhiều tên, mang tên ông, bà khác như Ông Tố, Ông Bổn, Bà Lài, Bà Tàng, Bà Chiêm.v.v...
Chợ Cầu Ông Lãnh là một khu chợ nông sản đầu mối nằm ở quận 1, trung tâm Sài Gòn. Vào ngày 24/1/1971, vụ cháy chợ Cầu Ông Lãnh thảm khốc đã xảy ra khiến hàng trăm người hoảng loạn
Vụ cháy bùng phát và nhanh chóng lan rộng trước sự bất lực của người dân
Một chiếc trực thăng CH-47 Chinook của quân đội Mỹ đã được điều đến để chữa cháy
Chiếc trực thăng này múc nước tại rạch Bến Nghé cách đó không xa...
... rồi nhanh chóng bay đến hiện trường vụ cháy chợ Cầu Ông Lãnh.
"Quả bom nước" khổng lồ được thả xuống đám cháy.
Do đám cháy quá lớn, chiếc trực thăng phải bay rất nhiều chuyến.
Sau nhiều giờ, vụ cháy chợ Cầu Ông Lãnh mới được khống chế.
Vụ cháy đã khiến phần lớn diện tích khu chợ cùng nhiều nhà dân bị hủy hoại hoàn toàn, ảnh hưởng đến sinh kế của hàng trăm người trong một thời gian dài.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét